“Ze zeggen dat ik niet wil samenwerken.” Haar mond krijgt iets verbetens en haar ogen spuwen vuur. “Ik begrijp er niks van”, zegt ze. “Wie dat over mij zegt, kent me echt voor geen meter.”
‘Ik begrijp wel waarom ze dat zeggen’, denk ik, maar ik besluit om dat nog niet meteen te zeggen. Het eerste dat er gebeurt in de ontmoeting met haar, is dat ik een beetje bang word. Niet zozeer bang voor haar openlijke boosheid. Wel voor de ingehouden razernij en de dreiging die daarvan uitgaat. Alsof er op haar voorhoofd staat: pas op, één verkeerde beweging en je bent af.
Zet nu stappen en volg onze training
Masterclass Persoonlijk Leiderschap
Als ik haar boosheid benoem, gaat het ventiel er nog verder af. Ze vertelt over het belabberde niveau en matige intelligentie van haar collega’s. Over hoe zij steeds de scherven op moet ruimen. Over de directie die geen thuis geeft. En over de onwaarheden die collega’s achter haar rug om over haar verspreiden. Haar verhalen zijn overgoten met een dikke saus van cynisme. Cynisme is gestolde boosheid, leerde ik ooit van een van mijn opleiders.
Ook de biografie die we haar ter voorbereiding van de Masterclass Persoonlijk Leiderschap hebben gevraagd te schijven, zit vol met boze verhalen. Verhalen over vechten en over overwinnen. Verhalen over overleven.
Als je goed leest begrijp je dat ze zichzelf al op jonge leeftijd heeft moeten vertellen dat strijden hetzelfde is als heel autonoom zijn, ook al kende ze dat woord toen nog niet. En je kan ook lezen hoe strijden haar enige uitweg was. Op de momenten dat ze het allerbangst was, was er niemand beschikbaar.
Het pesten op school en het misgrijpen toen ze thuis om hulp vroeg hebben er diep ingehakt. Een cyclus van afwijzing en strijd herhaalt zich voortdurend in haar leven. Vroeger thuis, op school, bij verschillende werkgevers en binnen haar schoonfamilie. Overal krijgt ze het deksel op haar neus en trekt ze ten strijde. En steeds besloot ze opnieuw dat ze niemand nodig had.
“Het kan me niks schelen wat andere mensen van me vinden”, zegt ze met opgeheven kin.
“Ik kan me goed voorstellen dat het je heeft geholpen om dat tegen jezelf te zeggen”, zeg ik. “Maar ik geloof er helemaal niks van.” Ik voel mijn hartslag versnellen als ik dit tegen haar zeg.
Ze lacht. “Oke, dat is misschien niet helemaal waar”, zegt ze.
Ze is een vrouw uit een stuk. Mijn eerlijkheid wordt beloond met eerlijkheid van haar kant. Gelijk oversteken.
Toch zijn we even later weer terug bij het relaas waar ze mee startte. Ze vertelt me dat de strijd tussen haar en een collega inmiddels heeft geleid tot het mislukken van een belangrijk project en een dusdanig hoogoplopend conflict, dat ze binnenkort met de directie erbij om tafel moeten. Belachelijk vindt ze dat.
“Als ik boos doe, dan moeten jullie weten, dat ik eigenlijk vaak heel bang ben.”
Een paar jaar geleden had ik wakker kunnen liggen van een deelnemer met een vergelijkbaar construct. Inmiddels lig ik er niet meer wakker van. Maar ik kan niet ontkennen dat ik haar deelname wel spannend vind. Als strijd zo’n rode draad in iemands leven is, dan kan je erop rekenen, dat ze ook in de trainingsruimte de strijd aan zal gaan.
Maar ze verrast me tijdens het openingsrondje. “Als ik boos doe, dan moeten jullie weten, dat ik eigenlijk vaak heel bang ben.”
Ik ontspan bij haar moed om zo te starten. Als we onze angst prijsgeven, worden anderen minder bang voor ons. En andersom: als je je eigen angst ontkent, worden anderen vaak bang van je.
Bij nader inzien is het ook niet zo heel verrassend dat ze dit meteen al zo durft te doen. Mensen die veel bang zijn geweest, zijn vaak ook de moedigste mensen. Omdat ze al duizenden keren over die angstige drempel heen hebben moeten stappen. En drempels nemen, dat kan ze als de beste.
Al tijdens die eerste dag laat ze op meerdere manieren zien wat een groot hart er achter haar schild verborgen ligt. Ze kan zich diep laten raken door de verhalen van de anderen. En ze toont veel betrokken broederschap in contact met haar mede-deelnemers. Een vrouw die met scherp kan schieten als ze zich in het nauw voelt, maar die even goed in staat is haar grote loyale hart te geven als je haar vertrouwen wint.
Later die dag vertelt ze opnieuw over de conflicten op haar werk. Collega trainer Freek zet haar tegenover mij. “Maak van de ogen van Anne maar de ogen van je moeder”, zegt hij. Direct verstrakt haar lijf en ontvang ik een gitzwarte blik. De pijn die de ruimte vult voel ik in mijn hele lijf.
“Wat besloot je?”, vraagt Freek. “Dat ik het alleen ga doen”, zegt ze. Haar kaken komen nauwelijks los van elkaar als ze dit zegt.
Ze vertelt hoe haar moeder niet thuis gaf. Hoe ze bekritiseerd en beoordeeld werd. En met een triomfantelijke blik ook hoe ze zich van haar moeder heeft afgekeerd.
“Vertel haar maar eens hoe je haar hebt gemist”, zegt Freek. “Nee”, zegt ze fel. “Dat doe ik niet. Want dat is niet zo.”
Het is lang stil. Dan corrigeert ze zichzelf. “Nou ja, het meisje dat ik toen was, miste wel een moeder.”
Ik beweeg mijn handen met de handpalmen naar boven naar haar toe. De moederhanden de ze zo gemist heeft. “Pak maar vast”, zegt Freek. Ze legt haar handen boven op de mijne. “Dit is meer in bedwang houden dan vastpakken”, zegt hij. Ze lacht. Zo zitten we nog een tijdje tegenover elkaar, haar handen op de mijne. Voorzichtig komen haar vingers in beweging en tasten de mijne af. Met haar ogen blijft ze me ondertussen strak in de gaten houden.
“Dit is een grote stap, voor iemand die zo vastbesloten is om het alleen te doen”, complimenteer ik haar. Ze knikt en trekt haar handen terug om haar tranen weg te vegen.
“Samenwerken is wel lastig als je het zo graag alleen wil doen”, zeg ik. Ze kijkt een klein beetje betrapt en knikt.
Als ouders, om welke reden dan ook niet beschikbaar zijn, kiezen kinderen vaak eieren voor hun geld. Ze maken zichzelf wijs dat ze de ouder(s) niet nodig hebben. Een effectieve manier om antwoord te geven op de kwetsing van de afwijzing of de pijn van het gemis. Alleen blijft de ik-heb-niemand-nodig-leugen vaak ook op volwassen leeftijd nog bij ze. En krijgt die vorm in alle relaties. Thuis, op de werkvloer en in vriendschappen en liefdesrelaties.
Kunnen zien en ervaren dat die zelfgebouwde afzondering meer afweermechanisme is dan werkelijke autonomie geeft ruimte.
Tijdens de tweede dag staat de vraag centraal: waarom overkomt me steeds hetzelfde? We werken onder andere met de scriptcirkel, die laat zien hoe indringende ervaringen leiden tot hardnekkige patronen, met als uitkomst je favoriete rotgevoel. Zie je wel….
Ze gaat er gretig mee aan de slag. En ontdekt hoe de kwetsing van het pesten op het schoolplein leidde tot de overtuiging dat ze mensen maar beter kan negeren en dat je ze bij teleurstelling het beste de rug toe kan keren. Met als uitkomst haar favoriete rotgevoel: ‘zie je wel, mensen zijn niet te vertrouwen’.
En dat is precies waar ze ook nu op haar werk weer middenin zit. Het is mooi dat ze deze ontdekking doet. En ik weet ook dat we er nog niet zijn. Ontwikkeling op deze laag verloopt doorgaans grillig en heeft meer nodig dan alleen inzicht. Steeds weer roept het oude patroon ons terug.
Slachtoffers worden regelmatig ook daders
Tussen het tweede en het derde trainingsblok plant ze een coachingssessie met me in. Voorafgaand daaraan krijg ik uitgebreide documentatie opgestuurd. Tot in detail heeft ze uitgewerkt wat er op haar werk allemaal is voorgevallen.
Die stuurde een mail aan die. Toen is die achter haar rug gaan praten met die. Toen stuurde zij weer een mailtje waar geen reactie op kwam. Daarna besloot ze het project verder zelf op te pakken. Toen die daar achterkwam is die weer gaan klagen bij die. En zo gaat het nog wel even verder.
Ze heeft zelfs de dynamiek uitgewerkt in een digitale tekening. Daarin heeft ze ieders rol in het conflict en ieders probleem aangeduid. Die ene gebruikt teveel macht, die andere is te conflictmijdend en weer een ander ontloopt zijn verantwoordelijkheden.
Ze moet er een hoop werk aan gehad hebben om het zo uiteen te zetten. Het duizelt me als ik het doorlees. En ook: ik voel dat ik ergens word ingezogen. Uit wat ze opstuurt blijkt nergens iets van haar eigen aandeel. Ze heeft er veel werk in gestoken om aan mij haar onschuld te laten blijken. Dat besef raakt me ook. Alsof er een diep verlangen leeft naar iemand die haar eindelijk zegt: ‘het was niet jouw schuld’.
Ik vermoed dat er ook iets in de team- of organisatiedynamiek flink scheef zit, waardoor dit zo uit de hand heeft kunnen lopen. Een goede teamcoach zou hier zijn of haar handen vol aan kunnen hebben. Maar de leerroute waar ik met haar op zit gaat over persoonlijk leiderschap en niet over teamontwikkeling. Het enige dat ik voor haar kan betekenen is met haar te kijken naar wat hier voor haar uit te leren valt. En dat betekent met haar kijken naar haar aandeel.
Slachtoffers worden regelmatig ook daders. Niet per definitie met dezelfde daad als dat wat ze ooit is aangedaan. Maar mensen die indringende ervaringen hebben rondom slachtofferschap, hebben vaak maar een matig besef van hun eigen daderschap. Ze maken dan zelf ook slachtoffers, zonder dat ze het in de gaten hebben. In een dynamiek van ‘ooit zal ik het ze betaald zetten’ rechtvaardigen ze hun eigen daden en voelen ze zich onschuldig. Ze zijn zo verbonden met het slachtofferschap, dat ze gewend zijn aan de gevoelens van onmacht die daarbij horen. En dat zorgt er vaak voor dat ze weinig zicht hebben op hun eigen macht.
Dat wil overigens niet zeggen dat ze zich ook slachtofferig gedragen. Dat is bij deze vrouw zeker niet het geval. Ze is een strijdster. En ze maakt in eerste instantie eerder een gevaarlijke dan een hulpeloze indruk. Maar ze voelt zich nog wel onschuldig in haar strijd. In zekere zin voelen we ons allemaal onschuldig als we vanuit oude overlevingsmechanismen handelen. Dat ze met haar strijd ook slachtoffers maakt, heeft ze niet zo in de gaten.
Ik werk met haar rondom haar eigen daderschap in dit verhaal. In het begin sputtert ze nog een beetje tegen en doet ze opnieuw pogingen om mij partij te laten kiezen en haar onschuld te bevestigen. Maar na een paar diepe zuchten komt er inzicht; ik heb hier ook een aandeel in. Als ze haar eigen aandeel kan zien en kan nemen, dan wordt het rustiger. Dan kan ze haar eigen kwetsingen beter voelen en er eigenaar van zijn. En dan vlakt het giftige verlangen naar wraak wat af. Dat helpt. Wraak bevredigt wellicht heel even. Maar het voedt niet. Zeker niet als we proberen in het hier en nu nog wraak te nemen voor oude kwetsingen van ooit.
Zet nu stappen en volg onze training
Masterclass Persoonlijk Leiderschap
In het volgende blok zetten we haar vraagstuk neer in een opstelling. Iemand die haar collega representeert, iemand voor haar leidinggevende, iemand voor de directie.
Ik vraag haar contact te maken met haar collega. “Wat is het eerlijkste dat je haar zou kunnen zeggen?”, vraag ik.
Ze slikt, kijkt en zegt dan: “Het spijt me, dat ik je de rug heb toegekeerd.”
Het is muisstil in de groep. Ik vraag haar ook nog iemand uit te kiezen die haar moeder representeert en om haar een plek te geven in de ruimte.
Ze zet de vrouw die voor haar moeder staat vlak naast de vrouw die haar collega representeert. En kijkt naar haar met ogen vol gif en vol tranen tegelijk.
“Het spijt me mama, dat ik je de rug heb toegekeerd”, zeg ik. Ze zucht. “Ja dat klopt”, zegt ze.
Ik ben opnieuw ontroerd door haar moed om dit aan te kijken. We zijn allemaal op de een of andere manier wel gehecht geraakt aan de verhalen die we onszelf vertellen over wie we zijn en hoe we in elkaar zitten. Om uit de gevangenis van herhaling te komen is het soms nodig om die verhalen te herzien. En dat heeft ze gedaan. Met vlag en wimpel.
Een week later krijg ik een mailtje. ‘Het gesprek ging heel goed!’
*Alle blogs/artikelen zijn geschreven en gepubliceerd met toestemming van de cliënt/deelnemer
*Schilderij van Rogier Willems
